Սթրես

Սթրեսը մեր մարմնի արձագանքն է ճնշմանը:  Շատ տարբեր իրավիճակներ կամ կյանքի իրադարձություններ կարող են առաջացնել սթրես:  Այն հաճախ առաջանում է, երբ մենք ինչ-որ նոր, անսպասելի բան ենք զգում կամ զգում ենք, որ քիչ ենք վերահսկում իրավիճակը:

Մենք բոլորս տարբեր կերպ ենք վարվում սթրեսի ժամանակ:  Ադապտացվելու մեր կարողությունը կարող է կախված լինել մեր գենետիկայից, վաղ կյանքի իրադարձություններից, անհատականությունից և սոցիալական և տնտեսական հանգամանքներից:
Երբ մենք բախվում ենք սթրեսի, մեր մարմինը արտադրում է սթրեսի հորմոններ, որոնք դրդում են են պայքարի կամ փախուստի արձագանքը և ակտիվացնում մեր իմունային համակարգը:  Սա օգնում է մեզ արագ արձագանքել վտանգավոր իրավիճակներին:
Երբեմն այս սթրեսային արձագանքը կարող է օգտակար լինել. այն կարող է օգնել մեզ հաղթահարել վախը կամ ցավը։ Օրինակ՝ երբ մարաթոն ենք վազում կամ ելույթ ունենում:  Մեր սթրեսի հորմոնները սովորաբար արագ կվերադառնան նորմալ վիճակի, երբ սթրեսային իրադարձությունն ավարտվի, և որևէ տևական ազդեցություն չի լինի:
Այնուամենայնիվ, չափազանց մեծ սթրեսը կարող է հանգեցնել բացասական հետևանքների:  Այն կարող է մեզ թողնել պայքարի կամ փախուստի մշտական փուլում՝ թողնելով մեզ ծանրաբեռնված կամ անկարող լինել հաղթահարելու:  Ավելի երկար ժամանակում դա կարող է ազդել մեր ֆիզիկական և մտավոր առողջության վրա:

Ի՞նչն է մեզ ստիպում սթրեսի ենթարկվել:

Շատ բաներ կան, որոնք կարող են հանգեցնել սթրեսի. թախիծ, ամուսնալուծություն կամ բաժանում, աշխատանք կորցնել կամ անսպասելի ֆինանսական խնդիրներ:  Աշխատանքի հետ կապված սթրեսը կարող է նաև բացասաբար ազդել ձեր հոգեկան առողջության վրա։  Աշխատանքի հետ կապված սթրեսից տուժած մարդիկ վատառողջ լինելու պատճառով կորցնում են միջինը 24 օր աշխատանք:
Նույնիսկ կյանքի դրական փոփոխությունները, ինչպիսիք են ավելի մեծ տուն տեղափոխվելը, աշխատանքի առաջխաղացումը կամ արձակուրդ գնալը, կարող են սթրեսի աղբյուր լինել:  Եթե դուք սթրես եք զգում այս իրավիճակներում, հնարավոր է դժվարությամբ հասկանալ ինչու, կամ չցանկանաք կիսվել ձեր զգացմունքներով ուրիշների հետ:

Իմ Տերյանը…

Տերյանն իմ մեջ է, ես Տերյանի բանաստեղծությունների մեջ եմ։ Ես Տերյանի բանաստեղծությունների մեջ ինձ եմ գտնում, Տերյանի բանաստեղծություններով ինքս ինձ եմ հասկանում։ Երբեմն թաթախվում եմ Տերյանական զգացմունքների մեջ, երբեմն մոռանում եմ դրանք։ Նրա տողերը բացատրում են իմ բոլոր զգացմունքները մարդկանց հանդեպ։ Տերյանի բանաստեղծությունները ինձ համար ապրելու միջոց են։ Տերյանը քանդում է զգացմունքների կծիկը։ Եթե որոշ զգացմունքների մեջ խճճվել եք, փորձեք Տերյան կարդալ և անպայման նրա բանաստեղծություններից գոնե մեկի մեջ կգտնեք ձեզ։ Երբեմն Տերյանական տրամադրությություն եմ ունենում, այսինքն զգացմունքների մեջ լողում եմ, լռում եմ, վայելում եմ աշխարհը ու ինքս ինձ։ Տերյանին հիմնականում զգում եմ աշնանը։ Աշնանային մշուշներ, անձրևներ ու տերևները, այդ բոլոր աշնանային մասնիկները Տերյանի հոգու մասնիկներն են։ Թվում է, թե Տերյանն է հենց աշունը։

Կարդում ենք Տերյան…

***
Որպես ծաղիկն է անխոս գունատվում
Ցուրտ շըվաքի մեջ արևից հեռի,
Այնպես թող սերը մեռնի իմ սրտում,
Որ քաղցր կյանքիդ տխրանք չբերի…
Ես լուռ կթաղեմ իմ ցավը միակ,
Զվարթ կժպտամ բախտավորի պես,—
Երբեք չեմ բանա սրտիս մութը փակ,
Երբեք չեմ հայտնի իմ տանջանքը քեզ.
Որ պայծառ ժպտաս կյանքի երեսին,
Որ ոչ մի տրտունջ սիրտդ չհուզե,
Որ չըմտորես իմ ցավի մասին,
Որ քո թունավոր խոսքը չըկասե…

Բանաստեղծության մեջ ես հույսը կորցրած մարդու բառեր էի տեսնում, սիրո հանդեպ հույսը կորցրած մարդը հաճախ օգտագործում է թաղել, մեռնել, թախիծ, մութ, ցավ և այլն։ Սերը պայքար է պահանջում, սերը արտահայտում է պահանջում, բայց երբ գիտակցում ես, որ սերդ վնասում է սիրելիիդ, չես կարող սիրո կարիքները բավարարել։ Հույսը կորում է, վերանում է, բայց սերը մնում է։

ՑՆՈՐՔ

Նա ուներ խորունկ երկնագույն աչքեր,
Քնքուշ ու տրտում, որպես իրիկուն.
Նա մի անծանոթ երկրի աղջիկ էր,
Որ աղոթքի պես ապրեց իմ հոգում։
Նրա ժպիտը մեղմ էր ու դողդոջ,
Որպես լուսնյակի ժպիտը տխուր.
Նա չուներ խոցող թովչանքը կնոջ.—
Նա մոտենում էր որպես քաղցր քույր…
Իմ հուշերի մեջ ամենից պայծառ,
Իմ լքված սրտի լուսե հանգրվան,
Քո՛ւյր իմ, դու չըկաս, քո՛ւյր իմ դու մեռար,
Ու քեզ հետ հոգուս լույսերը մեռան…

Այս բանաստեղծության մեջ սեր գտա, սեր քրոջ հանդեպ, քրոջ, ով այլևս չկա։ Տերյանն այս բանաստեղծությամբ արտահայտում է քրոջ հանդեպ սերը, նկարագրում է քրոջը որպես անծանոթ երկրի աղջիկ, քույրը նրա համար աղոթք էր հոգում։

Իմ հուշերի մեջ ամենից պայծառ,
Իմ լքված սրտի լուսե հանգրվան,
Քո՛ւյր իմ, դու չըկաս, քո՛ւյր իմ դու մեռար,
Ու քեզ հետ հոգուս լույսերը մեռան…

Այս տողերը կարդալով՝ հասկացա, որ Տերյանի ամենադժվար օրերին քույրը կողքին է եղել, լույս ու հույս է տվել, այժմ քույրն այլևս չկա ու բոլոր լույսերը, որոնք քույրն էր տարածում մարել են հոգում։ Հուզվեցի բանաստեղծությունը կարդալով։

ՃԱՄՓԱԲԱԺԱՆ

Կանգնած եմ նորից ահեղ անտառում
Ճանապարհների բաժանումի մոտ.
Հանգչում են վերջին կրակներն աղոտ,
Ու մութն է կրկին իջնում ու փռվում…

Անցած օրերըս շարքերով դալուկ
Շողում են ահա և անհետանում.
Չըգիտեմ կյանքը ինձ ո՞ւր է տանում. —
Ամեն ինչ հարց է, մթին հանելուկ։

Ծեծում են կուրծքըս քամիները բիրտ,
Հազար ձայներով անտառն է խոսում,
Ես ուղիների լաբիրինթոսում,
Եվ ողջը օտար, ողջը խստասիրտ։

Կանգնած եմ նորից ահեղ անտառում
Մութ ուղիների բաժանումի մոտ.
Պարզված է սիրտըս հեռուն ու հեռուն,
Այրում է հոգիս, անհուն մի կարոտ…

Երբ հայնտվում ես ճամփաբաժանի առաջ, քեզ այցելում են հուշեր, քեզ այցելում է կարոտի զգացումը։ Մարում են, բոլոր անցած օրերը ու ամեն ինչ մութ է թվում քեզ։ Չգիտես ուր ես գնալու, դու միայն կարոտում ես։ Դժվարությունները ցավեցնում են սիրտդ, հոգիդ այրվում է կարոտից։ Ընտրությունդ դժվար է կատարել, դու միայն կարոտում ես, բոլոր այն օրերը, երբ ստիպված չէիր կանգնել ընտրության առաջ, իսկ հիմա մեռնելու կամ ապրելու պատասխանատվությունն է քո վրա, քեզ մնում է միայն հիշել կյանքդ, բոլոր սխալներն ու դժվարությունները ու վստահ կանգնել ճամփաբաժանի առաջ։

Superstitions

Do you think that it is bad luck to walk under a ladder or break a mirror? Do you think that black cats and the number 13 are unlucky? The three men in the picture don’t. Every Friday the 13th they walk under ladders, break mirrors, and open umbrellas indoors. They want to prove that they aren’t at all superstitious. They may be the only people in the world who aren’t. There are over one million superstitions, and most people believe at least one or two of them.

Many people are superstitious about numbers. They think that there are lucky numbers and unlucky numbers. The number 13 is often considered unlucky. In some parts of the world, buildings have no 13th floor and streets have no houses with the number 13. In Japan, 4 is considered unlucky because in Japanese the word “four” is pronounced the same as the word “death.” Japanese never give gifts of four knives, four napkins, or four of anything. What are the lucky numbers? Seven is a lucky number in many places, and 8 is considered lucky in Japan and China. In China, businesses often open on August 8(8-8), and many couples register to get married at eight past eight on August 8.

Superstitions about numbers are so widespread that some people──called numerologists——make a living by giving advice about numbers. In 1937, when the Toyoda family of Japan wanted to form a car company, they asked a numerologist if “Toyoda” would be a good name for the company. The numerologists said it would not be. He explained that “Toyoda” took ten strokes of the pen to write, and 10 was not a lucky number. “Toyota,” however, took eight strokes to write, and eight was a very lucky number. The numerologist recommended “Toyota” as a better name for the company. The family took his advice. As a result, millions of people drive “Toyotas” and not “Toyodas.”

In addition to superstitions about numbers, there are many other kinds of superstitions. There are superstitions about eating, sleeping, sneezing, and itching. There are superstitions about animals and holidays and horseshoes. There are even superstitions about superstitions. Those superstitions tell people how to reverse bad luck. For example, in many parts of the world spilling salt is bad luck. Throwing salt, however, is good luck. So, people who spill salt throw a little of the spilled salt over their left shoulder. Throwing the spilled salt reverses the bad luck. When the Japanese bump heads, they immediately bump heads again. According to a Japanese superstition, the first bump means their parents will die, but the second bump “erases” the first bump. To reverse bad luck in general, people turn around three times, turn their pockets inside out, or put their hats on backward. In the United States, baseball players sometimes wear their caps backwards when their team is losing. It looks silly, but the baseball players don’t mind if it helps them win the game.

Because there are so many superstitions, it is not surprising that some of them are contradictory. In Germany, it is good luck when the left eyes twitches and bad luck when the right eye twitches. In Malaysia, it is exactly the opposite: a twitching right eye means good luck, and a twitching left eye means bad luck. Accidentally putting on clothes inside out brings good luck in Pakistan but bad luck in Costa Rica. In Chile, unmarried people won’t take the last piece of food on the plate because it means they will never marry. In Thailand, unmarried people take the last piece because it means they will marry someone good-looking.

Some superstitions have been with us for so long that they have become customs. In many parts of the world it is polite to say “Health” or “God bless you” when someone sneezes. People used to think that the soul could escape from the body during a sneeze. They said “God bless you” to protect people from losing their souls. Today we no longer believe that people who sneeze are in danger of losing their souls, but we say “God bless you” anyway. We say it not because we are superstitious, but because we are polite.

Even people who say they aren’t superstitious would probably not do what the men in the picture do——intentionally walk under ladders and break mirrors. Almost everyone is at least a little superstitious. One woman says that when she got married, her aunt gave her white bath towels. “Never buy purple towels,” her aunt said. “If you use purple towels, your marriage will end.” Does the woman believe that superstition? “No, of course not,” she says. “It’s silly.” Does she use purple towels? “Well, no,” she answers. “Why take chances?”

ՄՈՌԱՑՎԱԾ ՍԵՐ

ՄՈՌԱՑՎԱԾ ՍԵՐ
Սիրում էի երբեմըն քեզ…
Այժըմ ևս տակավին
Իմ սրտումը դու ապրում ես,
Բայց ոչ ուժով քո նախկին։
Առաջ հընչում էիր մաքուր,
Որպես աղոթք իմ հոգում,
Որպես սիրո նախանձ և հուր՝
Տաք արյունս բորբոքում։
Այժմ՝ որպես վաղուց մեռած
Բարեկամի հիշատակ,
Կամ մանկության օրով սիրած
Մի հին երգի եղանակ…
Քո անունըդ այժմ տալիս,
Էլ «հոգյակ» չեմ ես ասում,
Չեմ աշխատում քուն մտնելիս,
Որ քեզ տեսնեմ երազում։
Բայց զարմանքով երբեմնապես,
Մտածում եմ ակամա,
Ինչո՞ւ էլ դու սիրելի չես,
Ինչո՞ւ ես քեզ մոռացա…

Պարզ է, ոչ ոք չի մոռանում իր սերը, գուցե մոռանա այն մարդուն ում սիրել է, բայց մոռանա այն սերը որ ապրել է` անհնար է: Գուցե սերը չանցնի ու չմոռացվի, բայց անպայման կթուլանա, հազվադեպ կհիշես մոռացված սիրելիիդ, բայց հենց միտդ գա կափսոսաս, որ այլևս թուլացել է սերդ, այլևս հեռացել է նա քո երազներից: Մոռացված սիրելիի հանդեպ սերն էլ չի վառվում քո սրտում, հին է այդ սերը, մի հուշ է, որը կսպանի քեզ միևնույն ժամանակ ժպիտ կպարգևի: Էլ չկա նա քո երազներում, էլ չես տենչում նրան, բայց հենց միտդ է գալիս` հիշում ես ու ափսոսում, թե ինչու մոռացար նրան:

Հայ ուսուցչի դատը

Հայ ուսուցչի դատը

Հոդվածը գրված է տասնյակ տարիներ առաջ, բայց այն կարծես թարմ է, Թումանյանի հոդվածներից շատերը չեն հնացել, որովհետև այն ինչ կատարվում էր Թումանյանի ժամանակ, կատարվում է հիմա: Բոլոր ժամանակներում ուսուցիչը եղել է հալածված բոլորի կողմից, ուսուցչի աշխատանքը շատ քչերի կողմից է հարգանքի ու պատվի արժանացել, քչերն են գնահատել այն աշխատանքը որը կատարում է ուսուցիչը: Դպրոցում մեզ սովորեցնում են այն ամենը ինչը որ կառուցում է մեր կյանքը, այն ամենը ինչով որ ապրելու ենք, ստեղծելուենք, ոչնչացնելու ենք և այլն… և այդ ամենը մեզ սովորեցնում են ուսուցիչները, այն մարդիկ, ովքեր անցելեն ինչ որ ճանապարհով, սխալներ են արել, ինչ որ դաս են քաղել այդ սխալներից, նրանք գալիս են մեզ ցույց են տալիս իրենց անցած ճանապարհը, իրենց սխալները, մենք սովորում ենք, հետագայում սխալներ ենք անում ու սովորում, սովորում ենք շնորհիվ մեզ սովորեցրածի, շնորհիվ մեզ սովորեցնողի: Գնահատեք մարդկանց, հատկապես ուսուցիչներին, նրանք են մեր կառուցվող կյանքի մի մասը….

About knowing how to love

We all have love inside our little hearts, but do we know how to protect it?

People are vulnerable from the start, that is why our families shower us with love and warmth, to protect us. They give us love which is stored inside our hearts, but they don’t give us the knowledge of how to protect it. That is why, once we realise that in this cruel world love is not everything, we start to feel different about the love we give and recieve. We might think that we give too much and recieve too little or we give too little and recieve too much. We change the perspective of ourselves according to society, according to how much we recieve. And that is because we did not protect our love when it was neccesary, we did not set baundaries when someone was about to cross it, we did not talk about things that offended us, we did not say kind words to someone that we cared about a lot, we got sad because no one loved us forgetting the fact that we should always love us no matter what, because no one is going to.

We don’t even know how to love

We often get misunderstood because of the way we behave, that is because we don’t know how to express our emotions without hurting someone. Rudeness, bad behavior and such negative things come from negative experience and because we let those negative emotions control us we lose the ability to show love. We lock our hearts when emotions aren’t needed, but if that happens often then we lose the ability to show emotions, we don’t open our hearts after closing them, because we don’t know how.

Գործնական աշխատանք

• Կետադրական աշխատանք

Արտագրե՛լ և կետադրե՛լ։
ա) Միշտ էլ հետաքրքրվել եմ բնության բոլոր արարածներով, և դրանցից որն
էլ պատահել է, փորձել եմ մանրազնին ուսումնասիրել: Մի օր՝ տարիներ առաջ՝
ճահճային թռչունների որսի ժամանակ, մի կրիա գտա և բերեցի տուն: Տանը՝
պատշգամբի մի անկյունում, նրա համար ստեղծեցի մի հարմար անկյուն՝ բերելով
խոտեր, ճյուղեր ու հարդ: Ինքնամփոփ ու զգույշ են կրիաները, բայց երբ համոզվում են, որ իրենց որևիցե վտանգ չի սպառնում, պատյանից դուրս են հանում
գլուխն ու ոտքերը և քայլում՝ դանդաղ ու անճոռնի շարժումներ անելով: Փոքր-ինչ
ընտելանալուց հետո նույնիսկ կեր են վերցնում ձեռքիցդ: Սակավապետ ու քչակեր
կենդանիներ են դրանք. շաբաթներով կարող են ոչինչ չուտել, բայց շատ հեշտ են
դիմանում, որովհետև շարժումներ քիչ են անում,  և էներգիա քիչ է ծախսվում: Ժողովրդական մի հինավուրց ավանդություն կրիայի դանդաղաշարժությունը բացատրում է նրանով, որ ուր էլ լինի կրիան, իր տան մեջ է, ուստի չի շտապում:

Վահան Տերյան 《Մնթշաղի անուրջներ》

«Մթնշաղի անուրջներ» է կոչվում Տերյանի թե՛առաջին ժողովածուն, թե՛ նույնանուն շարքը: Առաջին հրատարակությունից հետո Տերյանը հետագայում կատարել է լեզվաորճական փոփոխություններ: Նախապես եղած 72-ից բանաստեղծությունների թիվը հասելէ 77-ի: Շարքը բացվում է «Տխրություն» բանաստեղծությամբ. 

Սահուն քայլերով, աննշմար, որպես քնքուշ մութի թև, 
Մի ստվեր անցավ ծաղիկ ու կանաչ մեղմիվ շոյելով. 
Իրիկնաժամին, թփերն օրորող հովի պես թեթև 
Մի ուրու անցավ, մի գունատ աղջիկ ճերմակ շորերով… 

Դավաճանության, ներելու և թշնամու մասին

«Թմկաբերդի առումը» ընթերցել-քննարկելուց հետո

Ի՞նչ է քեզ համար դավաճանությունը:  Մի՞շտ է պետք ներել, թե՞ կան աններելի բաներ: Ինչպե՞ս պետք է վերաբերվել մեր թշնամիներին:

Դավաճանությունը ցավ է, գրեթե աններելի մի բան: Դավաճանությունը կարող է տարբեր ձև լինել, ինձ չեն դավաճանել, երբեք չեմ զգացել, թե ինչ է դավաճանությունը, չգիտեմ ինչ բան է դա, միայն գիտեմ, որ այն ցավ է պատճառում: Դավաճանությունը գրեթե աններելի է, կան բաներ,որ ներելի են և նաև աններելի, դրանք երևի ցավ ու տխրություն պատճառող, չարություն և ատելություն սերմանող  գործողություններնեն, դրանք ներելի են և աններելի: Ներելի են թշնամիների կողմից, աններելիեն հարազատների կողմից: Թշնամիներին չպետք է թերագնահատել, թշնամիներին չպետք է ատել, չպետք է չարությամբ լցվել թշնամու դեմ պայքարելուց: Ոչ բոլոր թշնամիներնեն, որ ցանկանումեն, մեր մահը, պարզապես նրանք այլ ելք չունեն, չէ որ մեր թշնամիների թշնամիները մենք ենք: Երբեք չեմ ուզեցել թշնամի ունենալ, չեմ ուզեցել, որ ինձ թշնամի համարեն: Ա~խ, աշխարհ աշխարհ, մարդիկ թշնամություն են անում, կռվում են ու պատերազմում, խաղաղություն ցանկացողներնել ոչինչչեն անում, չեզոքներնել այնքան շատեն: Դժվար է պատերազմել, երբ խաղաղասեր ես, դժվար է հանգիստ նստել, երբ պատերազմ է, հեշտ է այդ ամենի վրա թքած ունենալը: